Ərəb dilində “fitnə” sözü sınaq, imtahan, qarışıqlıq və pozğunluq mənalarına gəlir. Qurani-Kərimdə və Sünnədə fitnə, həm imani sınaq, həm də ictimai fəsad anlamında işlənir: “Fitnə qətldən daha betərdir.” (əl-Bəqərə, 191) “Yerdə fəsad törətməyin…” (əl-Bəqərə, 2:60; əl-Maidə, 5:64) kimi ayələrdə bu haqda danışılır.
Fitnə dövründə insanlar imanlarını, əxlaqlarını və dini praktikasını qorumaqda çətinlik çəkirlər. Hədislərdə bu cür dövrlərdə ibadətin daha fəzilətli olduğuna dair çoxsaylı nümunələr mövcuddur.
Rəsulullah (s.ə.s) buyurmuşdur: “Fitnə dövründə ibadət etmək mənə hicrət kimidir.”
(Müslim, Fitən, 130) Bu hədis ibadətin yalnız fərdi bir səy olmadığını, həm də ictimai bir dəyər daşıdığını göstərir. Hicrət, İslam tarixində imanını qorumaq üçün edilən fədakarlığın simvoludur. Fitnə dövründə ibadət etmək də belə bir fədakarlıqdır.
Əbu Hüreyrə (r.a.) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) belə buyurdu:
“Elə bir zaman gələcək ki, insan səhər mömin, axşam isə kafir olacaq.” (Müslim, İman, 186) Bu hədis göstərir ki, iman sabit olmayan bir hal alacaq və insan kiçik dünya mənfəəti üçün dinini dəyişəcək. Belə bir dövrdə dinə sadiq qalmaq çox böyük bir səbr və qətiyyət tələb edir.
Rəsulullah (s.ə.s) başqa bir hədisində buyurmuşdur:
“Fitnə dövründə mənim yoluma (sünnəmə) sadiq qalan şəxsə şəhid savabı veriləcəkdir.” (Heysəmi, I, 172; Bəhhəqi) Bu hədis sünnənin qorunmasının və yaşadılmasının fitnə dövründə nə qədər vacib olduğunu göstərir. İslamın əsasları olan ibadət, əxlaq və ictimai ədalət prinsipləri pozulduğu zaman, bu dəyərlərə sadiq qalanlar Allah qatında xüsusi məqama çatacaqlar.
Qəriblər — yəni azlıqda qalan və cəmiyyətin axınına qarşı duraraq dini yaşadan şəxslərdir. Rəsulullah (s.ə.s) onları (qəribləri) tərifləyərək, bu cür dövrlərdə iman əhli olmağın xüsusi əhəmiyyət daşıdığını vurğulayır (Müslim, İman, 232).
Əgər fitnə elə bir səviyyəyə çatarsa ki, insan artıq dini yaşaya bilməz, o zaman təklik və ibadət dolu bir həyat tövsiyə olunur. Sa’d ibn Əbi Vəqqas (r.a.) bu məsələdə gözəl bir nümunədir. O, fitnə zamanı siyasi çəkişmələrdən uzaqlaşaraq ibadətə çəkilmişdir. Rəsulullah (s.ə.s) belə buyurmuşdur: “Allah təqvalı, qane olan və gözlərdən uzaq qulları sevir.” (Müslim, Zühd, 11)
Fitnə dövründə edilən kiçik əməllər belə, böyük savablarla mükafatlandırılır. Bu, Allah-Təalanın rəhmətinin bir təzahürüdür (Tirmizi, Fitən, 29/2194). Buradakı məqsəd, boş və zərərli fəaliyyətlərdən çəkinmək, enerjini ibadət və özünü qorumağa yönəltməkdir. Fitnə və qarışıqlıq dövrləri bir müsəlman üçün həm sınaq, həm də yüksəliş fürsətidir.
Rəşad Manafov
